فناوری اطلاعات (به انگلیسی: Information Technology یا IT)، همان‌طور که به‌وسیله انجمن فناوری اطلاعات آمریکا (ITAA‌) تعریف شده‌است، «به مطالعه، طراحی، توسعه، پیاده‌سازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی مبتنی بر رایانه، خصوصاً برنامه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزار رایانه می‌پردازد». به طور کوتاه، فناوری اطلاعات با مسائلی مانند استفاده از رایانه‌های الکترونیکی و نرم‌افزار سروکار دارد تا تبدیل،ذخیره، حفاظت، پردازش، انتقال و بازیابی اطلاعات به شکلی مطمئن و امن انجام پذیرد. در تعریف دیگری (که به نظر می‌رسد کاملتر و دقیقتر باشد) فناوری اطلاعات به کلیه فناوری‌هایی اشاره می‌کند که در شش حوزه جمع‌آوری، ذخیره‌سازی، پردازش، حفاظت، انتقال و نمایش اطلاعات کاربرد داشته و اثرگذار هستند.

اخیراً تغییر اندکی در این عبارت داده می‌شود تا این اصطلاح به طور روشن دایره ارتباطات مخابراتی را نیز شامل گردد؛ بنابراین عده‌ای بیشتر مایلند تا عبارت «فناوری اطلاعات و ارتباطات» (فاوا) (Information and Communications Technology) یا به اختصار ICT را به کار برند.

عناصر کاملاً اصلی

فناوری اطلاعات متشکل از چهار عنصر اساسی انسان، سازوکار، ابزار و زمان است، به طوری که در این فناوری، اطلاعات از طریق زنجیره ارزشی که از بهم پیوستن این عناصر ایجاد می‌شود جریان یافته و پیوسته تعالی و تکامل سازمان را فراراه خود قرار می‌دهد:

• انسان: منابع انسانی، مفاهیم و اندیشه، نوآوری
• سازوکار: قوانین، مقررات و روشها، سازوکارهای بهبود و رشد، سازوکارهای ارزش گذاری و مالی
• ابزار: نرم‌افزار، سخت‌افزار، شبکه و ارتباطات
• ساختار: سازمانی، فراسازمانی مرتبط، جهانی

فناوری اطلاعات با توجه به نیاز بشر هر روز مورد استفاده بیشتری قرار می‌گیرد

بسیاری مفهوم فناوری اطلاعات را با کامپیوتر و انفورماتیک ادغام می‌کنند، این درحالیست که این‌ها ابزارهای فیزیکی فناوری اطلاعات می‌باشند نه تمامی آنچه که فناوری اطلاعات پوشش می دهد. سید حامد خسروانی شریعتی در مقاله‌ای در همین زمینه آورده‌است که:" با فرض اینکه فناوری اطلاعات یک سیب باشد، کامپیوتر، شبکه، نرم‌افزار و دیگر ابزارهای مرتبط با این حوزه همانند دم سیب است که میوه توسط آن تغذیه می‌گردد، حال این خود سیب است که محصول اصلی است و هدف و نتیجه در آن خلاصه می‌گردد. "

زمینه‌های IT

امروزه معنای اصطلاح «فناوری اطلاعات» بسیار گسترده شده‌است و بسیاری از جنبه‌های محاسباتی و فناوری را دربر می‌گیرد و نسبت به گذشته شناخت این اصطلاح آسان‌تر شده‌است. چتر فناوری اطلاعات تقریباً بزرگ است و بسیاری از زمینه‌ها را پوشش می‌دهد. متخصص فناوری اطلاعات وظایف گوناگونی دارد، از نصب برنامه‌های کاربردی تا طراحی شبکه‌های پیچیده رایانه‌ای و پایگاه داده‌های اطلاعاتی. چند نمونه از زمینه‌های فعالیت متخصصین فناوری اطلاعات می‌تواند موارد زیر باشند:فناوری اطلاعات و علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. در ایران متولی اصلی فناوری اطلاعات و ارتباطات را وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌دانند.

ابزارهای نرم‌افزاری مدیریت خدمات فناوری اطلاعات

با افزایش چشمگیر تنوع تجهیزات و خدمات مربوط به فناوری اطلاعات، مدیریت خدمات ارائه شده در این حوزه نیز با چالشهای فراوانی روبرو شده‌است. مدیریت رسیدگی به مشکلات و درخواستها، مدیریت تجهیزات و منابع در رابطه با خدمات پشتیبانی فنی و تخصیص آنها به کاربران، و همچنین نظارت، کنترل و برنامه‌ریز در این زمینه از جمله مواردی است که مدیران حوزه فناوری اطلاعات را بر آن می‌دارد تا برای خود ابزارهای سودمند و کارا تدارک ببینند. از جمله این ابزارها، می‌توان به نرم‌افزارهای مدیریت خدمات فناوری اطلاعات اشاره نمود که می‌توانند مدیران و کارشناسان و تکنسین‌ها را در این رابطه یاری نمایند.

فناوری اطلاعات در ایران

در ایران همیشه بحث بر سر متولی اصلی فناوری اطلاعات وجود داشت تا با تغییر نام وزارت پست و تلگراف و تلفن در سال ۱۳۸۲ به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و مهمتر از آن ایجاد معاونت فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات، خود را متولی اصلی فناوری اطلاعات در کشور مطرح ساخت. از این سال به بعد توسعه همه‌جانبه‌ای در این وزارتخانه صورت گرفت تا شرکتها و مراکز متعددی زیر مجموعه آن تشکل یافتند و هر یک از آنها با توانمندیها و فعالیتهای بسیار، تحولات فراوانی را شکل داده و باعث گسترش وضع ارتباطی کشور در بخش‌های پست و مخابرات شدند. معاونت فناوری اطلاعات به منظور تدوین راهبردها، سیاستها، برنامه‌های بلند مدت و اهداف کیفی و کمی بخش توسعه فناوری اطلاعات و ارائه آن به شورای عالی فناوری اطلاعات معاونتی تحت عنوان معاونت فناوری اطلاعات در ساختار سازمانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در نظر گرفته شد؛ و کم‌کم سازمانهایی مثل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات زیرساخت نیز در این رابطه شکل گرفتند.

فناوری اطلاعات در دانشگاه‌های ایران

در بیشتر کشورها این دانش در دانشگاه‌ها با عنوان رشته «فناوری اطلاعات» (Information Technology) شناخته می‌شود، در حالیکه در ایران بر اساس تصمیم سازمان آموزش عالی کشور عنوان «مهندسی فناوری اطلاعات» برای این رشته بکار برده می‌شود و رشته‌ای نیز تحت عنوان مهندسی فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) به پیشنهاد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اخیراً در دانشگاه‌های ایران تدریس می‌شود. برای نخستین بار دانشگاه صنعتی امیرکبیر اقدام به پذیرش این رشته کرد و اولین فارغ‌التحصیل آن درمقطع دکتری نیز از این دانشگاه بوده است. در بین دانشکده‌های فنی و حرفه‌ای نیز برای نخستین بار دانشکده شهید شمسی پور اقدام به پذیرش این رشته در مقطع کاردانی نمود. همچنین رشتهٔ میان‌رشته‌ای دیگری با عنوان رشته «مدیریت فناوری اطلاعات» در دانشگاه‌های ایران و دیگر کشورها وجود دارد که از ترکیب دو رشته «مدیریت» و «فناوری اطلاعات» به وجود آمده‌است. رشته مهندسی فناوری اطلاعات به چگونگی سازماندهی و ساماندهی داده‌ها می‌پردازد و رشته مدیریت فناوری اطلاعات به چگونگی تدوین سیستم و استفاده از داده‌ها می‌پردازد.

 

فهرست مطالب:

فصل اول: مفاهیم پایه فناوری اطلاعات

زمينه هاي مرتبط با فناوري اطلاعات

مؤلفه هاي فناوري اطلاعات

تعریف فناوری

تعریف اطلاعات

مفهوم فناوری اطلاعات

تعريف جامع فناوري اطلاعات

ويژگي فنّاوري اطلاعات

فناوري اطلاعات و ارتباطات

تعريف ارتباطات

و...

فصل دوم: جامعه اطلاعاتی و ویژگی های آن

جامعه چيست؟

علم جامعه شناسي

دگرگوني هاي اجتماعي

منشا تغييرات در جامعه

دسته بندي جوامع بشري

مقايسه جامعه شهري و روستايي

مقايسه ويژگي‌ هاي جامعه شهري و صنعتي

تاثير فناوري اطلاعات بر وجوه مختلف جامعه

ويژگيهاي جامعه اطلاعاتي

زير ساخت‌هاي فنّي - اجتماعي جامعه اطلاعاتي

و...

فصل سوم: تاثير فناوري اطلاعات بر جامعه اقتصاد، تجارت، آموزش، كار

فناوري اطلاعات، اقتصاد و تجارت

تاثير فناوري اطلاعات برآموزش

آموزش چيست؟

اجزاي سيستم آموزشي

آموزش الكترونيكي

طبقه بندي آموزش الكترونيكي

سيستم‌هاي مديريت آموزش الكترونيكي

ويژگيهاي اصلي آموزش الكترونيكي

و...

فصل چهارم: تاثیر فناوری اطلاعات بر جامعه تولید

فناوري اطلاعات و توليد

سير تاريخي در توليد

رويكرد CIM در توليد

رويكرد CIB در توليد

تقويت نقش فناوري اطلاعات در توليد

ديدگاه بنگاههاي شبكه اي

مزاياي استفاده از فناوري اطلاعات در توليد

هوش مصنوعي در توليد

فناوري اطلاعات و ERP

و...

فصل پنجم:

تاثير فناوري اطلاعات بر جامعه دولت، جنگ، سازمان

تاثير فناوري اطلاعات بر دولت و حكومت

تعريف دولت الكترونيكي

برخي از خدمات دولت الكترونيكي

بخش‌ هاي دولت الكترونيكي

و...

فصل ششم: نيروي كار فناوري اطلاعات، سواد اطلاعاتي

نيروي كار IT كيست؟

معيار جداسازي نيروي كار IT از ساير شاغلين

طبقه بندي نيروي كار IT

مهارتها و دانش مورد نياز نيروي كار ICT

ارتباط طبقات شغلي ICT با تحصيلات

و...

فصل هفتم: معماري فناوري اطلاعات در سازمان سيستمهاي اطلاعاتي

معماري اطلاعات

الگوي معماري اطلاعات

جايگاه الگوي معماري اطلاعاتي

اطلاعات، دانش، داده

نقش سيستمهاي اطلاعاتي در سازمان

و...

فصل هشتم: بانک های اطلاعاتی

ذخيره سازي و بازيابي اطلاعات

بانك داده‌ها (اطلاعاتي) يا پايگاه داده‌ها چيست؟

اجزاي اصلي بانكهاي اطلاعات رابطه‌اي

ارتباط بين موجوديتها

نمودار EER

انواع ارتباط

و...

فصل نهم: SQL

SQL چیست؟

مروری بر SQL

انواع متغیرها

عملگرها

تعریف دامنه

تعریف بانک

و...

فصل دهم: معماری کامپیوتر

مراحل عملكرد يك CPU در كامپيوتر

ويژگيهاي يك CPU در كامپيوتر

قانون مور

انواع معماری کامپیوتر

انواع حافظه

و...

فصل یازدهم: سیستم عامل

انواع سیستم عامل

طبقه‌ بندي سيستم‌ عاملها بر اساس نوع عملكرد

و...

فصل دوازدهم: شبکه های کامپیوتری

شبكه كامپيوتري

شبكه ها از نظر اندازه

مقايسه شبكه ها از لحاظ فاصله

انواع شبكه از نظر توپولوژي اتصال

اجزای شبکه

و...