الکترومغناطیس (به انگلیسی: Electromagnetism) شاخه‌ای از علم فیزیک است که به مطالعهٔ پدیده‌های الکتریکی و مغناطیسی و ارتباط این دو با هم می‌پردازد. از طرفی یکی از چهار نیروی بنیادی طبیعت است (سه نیروی دیگر نیروی هسته‌ای قوی، نیروی هسته‌ای ضعیف و گرانش هستند). در نظریهٔ الکترومغناطیس این نیروها به‌وسیلهٔ میدان‌های الکترومغناطیسی توصیف می‌شوند. الکترومغناطیس توصیفگر بیشتر پدیده‌هایی‌ست (به جز گرانش) که در زندگی روزمره اتفاق می‌افتد. الکترومغناطیس همچنین نیرویی‌ست که الکترون‌ها و پروتون‌ها را در داخل اتم‌ها پیش هم نگه می‌دارد. درحقیقت حامل همهٔ نیروهای درون مولکولی، نیروی الکترومغناطیسی است.

نیروی الکترومغناطیسی به دو صورت نیروی الکتریکی و نیروی مغناطیسی بروز می‌کند که این دو جنبه‌های مختلف از یک چیز (نیروی الکترومغناطیسی) هستند و از این رو ذاتاً یه یکدیگر مربوط اند. تغییر میدان الکتریکی تولید میدان مغناطیسی و برعکس تغییر میدان مغناطیسی تولید میدان الکتریکی می‌کند. این اثر به نام القای الکترومغناطیسی شناخته شده است و اساس کار ژنراتورهای الکتریکی، موتورهای القایی و ترانسفورمرها می‌باشد. میدان‌های الکتریکی عامل چند پدیدهٔ الکتریکی معمول مانند پتانسیل الکتریکی (مانند ولتاژ باتری) و جریان الکتریکی (مانند جریان برق) و میدان‌های مغناطیسی عامل نیروی مربوط با آهنرباهاهستند. در الکترودینامیک کوانتومی، نیروی الکترومغناطیسی بین ذرات باردار را می‌توان از طریق روش نمودارهای فاینمن محاسبه کرد که در آن تصور می‌شود که ذرات پیام‌رسان به نام فوتن مجازی بین ذرات باردار مبادله می‌شود.

مفاهیم نظری الکترومغناطیس منجر به توسعه نسبیت خاص توسط آلبرت اینشتین در سال ۱۹۰۵ شده‌است.

تاریخچه الکترومغناطیس

در ابتدا تصور بر این بود که الکتریسیته و مغناطیس به عنوان دو نیروی جدا از هم عمل می‌کنند. با این حال این تغییر دیدگاه، با انتشار رساله الکتریسیته و مغناطیس جیمز کلارک ماکسول در تاریخ ۱۸۷۳ است که در آن نشان داده می‌شود تعامل بارهای مثبت و منفی توسط یک نیرو تنظیم می‌شود. چهار اثر عمده ناشی از این تداخلات وجود دارد که به وضوح توسط آزمایش‌ها نشان داده شده‌اند: ۱-نیروی الکتریکی جذب یا دفع کننده بارها توسط یک دیگر متناسب با معکوس مربع فاصله بین آن‌ها است. ۲-قطب مغناطیسی همیشه به صورت جفت توسط خطوط میدان مغناطیسی به هم متصل می‌شوند: قطب شمال مغناطیسی به قطب جنوب مغناطیسی متصل است. ۳-جریان الکتریکی در سیم حامل جریان، میدان مغناطیسی دایره‌ای اطراف سیم ایجاد می‌کند، که جهت آن بسته به جهت جریان است. ۴-هنگامی که حلقه سیم به سمت میدان مغناطیسی یا دور از میدان مغناطیسی حرکت کند یا میدان مغناطیسی به سمت نزدیک شدن یا دور شدن از آن نقل مکان کند، جهت آن بسته به جهت جریان در آن جنبش است.

زمانی که هانس کریستین اورستد در حال آماده شدن برای سخنرانی شب در ۱۸۲۰ آوریل ۲۱ بود، مشاهدات شگفت‌آوری کسب کرد. او متوجه شد که سوزن قطب‌نما زمانی که جریان الکتریکی حاصل از باتری روشن و خاموش می‌شد، از قطب مثبت منحرف می‌گردید. این انحراف او را متقاعد کرد که، میدان‌های مغناطیسی از طرف یک سیم حامل جریان الکتریکی تأثیر می‌پذیرد و رابطه مستقیم بین الکتریسیته و مغناطیس وجود دارد. به زودی او یافته‌های خود را به چاپ رسانید که به نشان می‌داد جریان الکتریکی در اطراف یک سیم حامل جریان، تولید میدان مغناطیسی می‌کند. CGS واحد القاء مغناطیسی (oersted) است به نام و به افتخار او نام‌گذاری شده‌است.

این اتحاد که توسط مایکل فارادی مشاهده شد، توسط جیمز کلارک ماکسول گسترش یافت و بخشی از آن دوباره توسط الیور هویساید و هاینریش هرتز فرمول‌بندی شد، یکی از بزرگ‌ترین دست‌آوردهای فیزیک ریاضی در قرن ۱۹ام به‌شمار می‌رود. از آن پس، الکترومغناطیس ٬همواره به عنوان مدلی برای توسعه فیزیک مطرح بوده است.

تاریخچه تجهیزات الکترومغناطیسی

• ۱۸۰۰. برای اولین بار آلساندرو ولتای ایتالیایی از روی و نقره توان الکتریکی دائم (در مقابل جرقه یا الکتریستهٔ دائم) تولید کرد.
• ۱۸۲۰ هانس کریستین اورستد با مشاهدهٔ تغییر جهت قطب‌نما با جریان الکتریکی میدان مغناطیسی را پیدا کرد. این اولین جابه‌جایی مکانیکی با جریان الکتریکی بود.
• ۱۸۲۰ آندره ماری آمپر سیم پیچ استوانه‌ای را اختراع کرد.
• ۱۸۲۱ مایکل فارادی دو آزمایش برای نشان دادن چرخش مغناطیسی طراحی کرد. او یک سیم آویزان را در معرض میدان مغناطیسی قرار داد و چرخش آن در یک مدار دوار را مشاهده کرد.
• ۱۸۲۲ پیتر بارلو (انگلیسی) چرخ نخ‌ریسی را اختراع کرد. (چرخ بارلو = ماشین تک قطبی).
• ۱۸۲۶–۱۸۲۵ ولیام استراگن (انگلیسی) آهنربای الکتریکی را اختراع کرد، که یک سیم پیچ با هسته آهنی به منظور افزایش میدان مغناطیسی بود.
• ۱۸۲۷–۱۸۲۸ ایستوان (آنیوس) جدلیک (مجارستانی) اولین ماشین‌های دوار با برق و کموتاتور را اختراع کرد. اما او چنین سال پس از اختراع به فکر ثبتش افتاد و تاریخ دقیق آن مشخص نیست.
• ۱۸۳۱ مایکل فارادی القای الکترومغناطیسی را کشف کرد. یعنی تولید جریان الکتریکی از تغییر میدان مغناطیسی (واکنش کشف اورستد).

بررسی اجمالی

نیروی الکترومغناطیسی یکی از ۴ نیروهای بنیادی طبیعت است. نیروی الکترومغناطیس توصیف‌گر بیشتر پدیده‌هایی است (به جز گرانش) که در زندگی روزمره اتفاق می‌افتد. الکترومغناطیس همچنین نیرویی است که الکترون‌ها و پروتون‌ها را در داخل اتم‌ها پیش هم نگه می‌دارد.

الکترودینامیک کلاسیک

نظریه دقیق الکترومغناطیس، معروف به الکترومغناطیس کلاسیک، توسط فیزیکدانان طی قرن ۱۹، در اوج کار جیمز کلرک ماکسول - که متحد تحولات قبل به تئوری واحد و کشف ماهیت الکترومغناطیسی نور است - شکل گرفت. در الکترومغناطیس کلاسیک، میدان الکترومغناطیسی توسط مجموعه‌ای از معادلات شناخته شده به عنوان معادلات ماکسول، و نیروی الکترومغناطیسی داده شده توسط قانون نیروی لورنتس توجیه می‌شود. یکی از خصوصیات الکترومغناطیس کلاسیک این است که به سختی با مکانیک کلاسیک سازگار است، اما سازگاری آن با نسبیت خاص به راحتی قابل نشان دادن است. با توجه به این که در معادلات ماکسول، سرعت نور در خلأ ثابتی است جهانی، و تنها وابسته به گذردهی الکتریکی و نفوذپذیری مغناطیسی در فضای خلأ می‌باشد. این ناقض قوانین سرعت گالیله‌ای، سنگ بنای اولیه از [ مکانیک کلاسیک] است. یک راه برای آشتی دادن دو نظریه فرض وجود [اتر] درخشان است که از طریق آن نور حرکت می‌کند. با این حال، پس از تلاش‌های تجربی فراوان، موفق به شناسایی حضور اتر نشد. پس از کمک‌های مهم هندریک لورنتس و هنری Poincaré، در سال ۱۹۰۵، آلبرت انیشتین مشکل را با مقدمه‌ای از نسبیت خاص حل کرد که جایگزین جدید تئوری حرکت‌شناسی کلاسیک شد و با الکترومغناطیس کلاسیک سازگار است. علاوه بر این، تئوری نسبیت نشان می‌دهد که فریم در حال حرکت مرجع میدان مغناطیسی تبدیل به یک میدان غیر صفر با مؤلفه الکتریکی و بالعکس می‌شود، بنابراین به‌صورتی پایدار و محکم نشان می‌دهد که آنها دو طرف یک سکه هستند، و به این ترتیب اصطلاح «الکترومغناطیس» نشان داده می‌شود.

 

فهرست مطالب:

فصل اول: مقدمه ای بر ریاضی فیزیک

بردارهای یکه

سنجه هاي دستگاه مختصات منحني الخط

دستگاه مختصات دکارتي قائم

دستگاه قطبي کروي

دستگاه قطبي استوانه اي دوار

ضرب بردارها

المان های خطی، سطحی و حجمی

نمايش المانهاي حجم در فضاهاي مختلف

شيب يک ميدان عددي

واگرايي يا ديورژانس

تاو يک ميدان برداري

قضيه استوکس

لاپلاس عددی

و...

فصل دوم: الکترواستاتیک

مفهوم بار الکتريکي

قانون کولن

واحدها

توزيع ناپيوسته

توزيع پيوسته بارها

محاسبه نيروي وارده از طرف يک توزيع پيوسته بار روي يک بار نقطه اي

شدت ميدان الکتريکي

پتانسيل الکترواستاتيکي

پتانسيل حاصل از يک توزيع پيوسته بار

انرژي پتانسيل الکتريکي

رساناها و عايقها

قانون گوس

دوقطبي الکتريکي

و...

فصل سوم: حل مسائل الکترواستاتیک

براي حالتي که در آن توزيع بار در همه جا مشخص شده است

اگر توزيع بار مشخص نباشد

جوابهاي معادله لاپلاس

حل معادله لاپلاس در دستگاه دکارتي قائم

حل معادله لاپلاس در دستگاه مختصات قطبي کروي

دو کره تو در توي هادي

حل معادله لاپلاس در مختصات استوانه اي دوار

حل مسائل الکترواستاتيک با استفاده از مفهوم بارهاي تصويري

بارهاي خطي و تصويرهاي خطي

سطوح هم پتانسيل

و...

فصل چهارم: ميدان الکترواستاتيک در محيطهای دی الکتريک

طبقه بندي عايقها

عايقهاي قطبي و غير قطبي در حضور ميدان

قطبش

گشتاور دو قطبي الکتريکي يک تک مولکول

محاسبه پتانسيل و ميدان الکتريکي در خارج از يک محيط دي الکتريک قطبيده

مقدار کل بار قطبشي يک جسم دي الکتريک

ميدان الکتريکي در داخل يک دي الکتريک قطبيده

قانون گوس در حضور عايق

بار نقطه اي در يک شاره دي الکتريک

علت تضعيف ميدان در حضور عايق

شرايط مرزي حاکم بر بردارهاي ميدان

و...

فصل پنجم: نظريه ميکروسکوپي دي الکتريکها

ميدان مولکولي در دي الکتريک

قطبش پذیری

محاسبه ميدان مولکولي

معادله کلاوسيوس – موساتي

عايق هاي غير قطبي

دو قطبي هاي القايي و يک مدل ساده

عايقهاي قطبي

و...

فصل ششم: انرژی الکترواستاتیک

انرژي لازم براي گردآوري n بار نقطه اي در يک منطقه

انرژي الکترواستاتيکي n بار

انرژي پتانسيل الکتريکي يک توزيع پيوسته اي از بارها

چگالي انرژي ميدان الکترواستاتيکي

ضرايب پتانسيل و انرژي دستگاه رساناهاي باردار

خواص ضرايب پتانسيل

ضرايب ظرفيت و القا

خازن

ميدان در داخل خازن

ظرفیت

اتصال خازنها

نيروها و گشتاور نيروها

و...

فصل هفتم: جریان الکتریکی

جریان الکتریکی

رسانا

جريان هدايتي يا رسانش

شدت جریان

ماهیت جریان

جريانهاي همرفت

چگالي جريان، معادله پيوستگي

قانون اهم و مقاومت الکتريکي

جريانهاي پايا در محيطهاي پيوسته

نزديک شدن به تعادل الکترواستاتيکي

ثابت زماني يا زمان واهلش

قوانين کيرشهف و شبکه هاي مقاومتي

اتصال موازي مقاومتها

اتصال سری مقاومتها

حل شبکه ها

نظريه ميکروسکوپيکي رسانش

و...

فصل هشتم: میدان مغناطیسی

ميدان مغناطيسی

مقايسه دو نيروي الکتريکي و مغناطيسي

محاسبه نيروي وارد بر يک سيم حامل جريان در يک ميدان مغناطيسي

گشتاور مغناطيسي مدار

قانون بيوساوار

کاربرد قانون بيوساوار

قانون مداري آمپر

معرفي پتانسيل برداري مغناطيسي

معرفي تابع پتانسيل عددي

و...

فصل نهم: خواص مغناطيسي مواد

تاثير محيط مادي روي ميدان مغناطيس ناشي از مدارهاي الکتريکي

مغناطش

ميدان مغناطيسي ناشي از ماده مغناطيده

چگالي جريان مغناطش سطحي

پتانسيل مغناطيسي نرده اي و چگالي قطب مغناطيسي

چگالي قطب مغناطيسي

چگالي سطحي قدرت قطب مغناطيسي

چشمه هاي ميدان مغناطيسي

معادلات ميدان

تراوايي مغناطيسي

انواع مواد مغناطیسی

و...