مقدمه

هر بافت مجموعه‌ای از سلولهای تخصص یافته می‌باشد که کار معینی را انجام می‌دهند. بافتهای بدن به چهار دسته اصلی به نامهای پوششی ، همبند یا پیوندی ، عضلانی و عصبی تقسیم می‌شوند. بافتهای غضروفی ، استخوانی و خونی بافتهای همبند تخصص یافته محسوب می‌شوند. یادگیری جزئیات ساختمانی ارگانها و اعضای مختلف برای فهم فعالیت فیزیولوژیک و تغییرات پاتولوژیک آنها ضروری است. بنابراین بافت شناسی نه تنها به عنوان علمی مستقل نمی‌تواند مطرح گردد بلکه بهتر است مرتبط با سایر شاخه‌های علم پزشکی و به عنوان یکی از پایه‌های اصلی علوم پایه پزشکی مورد توجه قرار گیرد. ابزار کار اصلی در زمینه بافت شناسی انواع میکروسکوپها می‌باشد.

بافت پوششی

بافت پوششی بیرونی‌ترین و درونی‌ترین سطح هر اندام را می‌پوشاند. مانند آندوتلیوم (پوشش درونی رگهای خونی) یا مزوتلیوم (پوشش سطح بیرونی قلب ، شش و دستگاه گوارش). این نوع بافت ممکن است از اکتودرم ، مزودرم و یا آندودرم منشا بگیرد. برای مثال پوشش پوست اکتودرمی است ولی پوشش رگهای خونی مزودرمی است. بافت پوششی اندام ممکن است دارای برجستگی (جوانه چشایی) ، چین خوردگی (کریپتهای روده) ، و یا پرز (روده کوچک) باشد این ساختارها سطح اندامهای مربوطه را افزایش می‌دهند.

بافتهای پوششی در بدن وظایف متعددی دارند بافت پوششی بر روی بخش غیر سلولی قرار گرفته است که باعث ارتباط پوشش اندام با بافتهای زیرین می‌شود این قسمت غشای پایه نام دارد که در اغلب اندامها دیده می‌شود. به استثنای سینوزوئیدها و مویرگهای لنفی که غشای پایه ممتد ندارند. غشای پایه شامل گلیکوپروتئینهایی به نام لامینین و انتاکتین. رشته کلاژن IV و رشته‌های شبه کلاژن (شبکه ای) است. پروتئینی به نام هپارین سولفات و فیبرونکتین از دیگر ترکیبات غشای پایه است.

ساختار انواع بافتهای پوششی

بافت پوششی به دو شکل ساده (تک لایه‌ای) و مطبق (چند لایه‌ای) در بدن وجود دارد.

• بافت پوششی ساده: این نوع بافت فقط دارای یک لایه سلولی است که بر روی غشای پایه قرار گرفته است این بافت سه نوع است. بافت پوششی ساده مکعبی ، بافت پوششی ساده استوانه‌ای و بافت پوششی ساده سنگفرشی از انواع این بافتها هستند.
• بافت پوششی مطبق

وظایف بافت پوششی

بافت پوششی به عنوان محافظ بدن و ترشح مواد مانند غدد ترشحی درون ریز و برون ریز و دفع مواد مانند بافت پوششی کلیه و جذب مواد مانند بافت پوششی روده و دریافت حس مانند مخاط بینی و نرم کردن مانند مخاط روده و تکثیر مانند بیضه و تخمدان نقش دارد.

بافت پیوندی

چون این نوع بافت دارای سلول و ماده زمینه‌ای با ویژگیهای خاصی است لذا قادر به انجام کارهایی است که با نام آن متناسب است. این نوع بافت ، ارتباط بین بافتها را برقرار می‌سازد ضمن اینکه به دلیل وجود سلولهایی مانند هیستوسیت ، پلاسموسیت ، ماست سل و انواع سلولهای خونی قادر به حفاظت و نگهداری بدن نیز هست. در ضمن سلولهایی نظیر فیبروبلاست و مزانشیم تمایز نیافته دارد که در مواقع لزوم کار ترمیم را انجام می‌دهند.

انواع بافت پیوندی

خون ، غضروف و استخوان هر سه خود نوعی بافت پیوندی هستند هر چند که خون ، سیال غضروف نیمه جامد و استخوان سخت است. کار خون دفاع و تغذیه اندامها و اکسیژن رسانی است و کمبود یا افزایش آن باعث ایجاد بیماری می‌شود. با وجود اینکه گویچه‌های خون در هر لحظه از بین می‌روند ولی بخشهایی در بدن وجود دارند که اعمال خونسازی را انجام می‌دهند کلیه اعمال خون سازی با تغییر سلول مادر یعنی هموسیتوبلاست انجام می‌گیرد.

غضروف بافتی قابل ترمیم است وممکن است نرم ، نظیر غضروف شفاف قابل انعطاف نظیر غضروف ارتجاعی و سخت مانند غضروف رشته‌ای باشد. استخوانیکی از سخت‌ترین انواع بافت پیوندی است. سختی آن بیشتر به یک ماده پلاستیکی شباهت دارد تا به یک سنگ. زیرا کاهش کلسیم آن را نرم می‌کند و کاتیونهایی نظیر سرب ، استرانسیم و رادیم جانشین کلسیم می‌شوند و سختی استخوان را از بین می‌برند. استخوان نظیر دیگر بافتهای پیوندی ، شامل ماده زمینه‌ای و سلولهای بافت استخوانی است. ماده زمینه‌ای به دو صورت بی‌شکل و شکل‌دار وجود دارد.

بافت ماهیچه‌ای

سه نوع بافت ماهیچه‌ای صاف ، مخطط و ماهیچه قلب وجود دارد ماهیچه قلب وجود دارد. ماهیچه صاف دوکی شکل است و فیلامنتهای آن اکتین ، میوزین و دسمین هستند. علاوه بر تفاوتهایی که در ترکیب شیمیایی فیلامنتها وجود دارد طرز قرار گرفتن فیلامنتها متفاوت است. ماهیچه صاف از نظر عملکرد غیر ارادی است و فعالیت آن را عوامل خارجی کنترل می‌کنند در حالی که عملکرد ماهیچه مخطط ارادی و قابل کنترل است.

هر ماهیچه از چند رشته یا فیبر ساخته شده است که واحد ساختاری ماهیچه‌ها مشابه سلولها در بافتهای دیگر بدن است. هر فیبر ، علاوه بر ویژگیهای سلول بدن ، فیبریل نیز دارد. فیبریلها از فیلامنتها ساخته شده‌اند. ماهیچه قلب تشابه بسیار با ماهیچه مخطط دارد، تفاوتهایی نیز در ساختار آن مشاهده شده است برای مثال سارکولم در دو ماهیچه با یکدیگر تفاوت دارند و به جای تریاد در ماهیچه مخطط ، دیاد در ماهیچه قلب وجود دارد. وجود صفحات ارتباطی تفاوت دیگر ماهیچه قلب و ماهیچه مخطط است.

بافت عصبی

منشا بافت عصبی اکتودرم است و سلولهایی به نام نوروبلاست آن را می‌سازند. واحد ساختاری بافت عصبی نورون است که تحریکات را به تنهایی از راه سیناپس با نورونهای دیگر هدایت می‌کند انواع نورون وجود دارد و چهار نوع نورون یک قطبی ، دو قطبی ، چند قطبی و نورون پورکنژ در بدن وجود دارد. از تنه نورون زوایدی به نام دندریت و اکسون خارج می‌شوند که بر روی آنها غلافهای میلین و شوان قرار دارند.

بر حسب وجود یا عدم وجود این دو غلاف ، چهار نوع رشته عصبی در بدن یافت می‌شود و همچنین بر حسب طول آکسون دو نوع رشته عصبی وجود دارد. سیناپسها نیز انواع مختلف دارند برخی آکسوسوماتیک و بعضی آکسودندریتیک هستند. بافت عصبی نیز دارای بافتهای پشتیبان است که منشا آنها در اعصاب مرکزی از لوله عصبی ودر اعصاب محیطی از هلال عصبی است. نوروگلیها یا بافتهای پشتیبان از طریق عمل تبادل مواد ، ماکروفاژ و تصفیه بافت عصبی را حفظ و نگهداری می‌کنند.

 

فهرست مطالب:

فصل اول: مقدمه و بافت پوششی

انواع بافت های اصلی

بافت پوششی

سنگفرشي ساده

بافت پوششي مكعبي ساده

بافت پوششي استوانه‌اي ساده

و...

فصل دوم: بافت های پیوندی

سلولهاي بافت پيوندي

فيبروبلاست يا دسموسيت‌ ها

سلولهاي مزانشيمي تمايز نيافته

هيستوسيت يا ماكروفاژ

پلاسموسيت يا پلاسماسل

و...

فصل سوم: بافت عضلانی

ماهيچه صاف

ماهيچه مخطط

عضله قلب

و...

فصل چهارم: بافت عصبی

جسم سلولي

رشته عصبي

انواع نورون

غلافهاي رشته عصبي

انواع رشته‌ هاي عصبي بر حسب طول اكسون

بافت پشتيبان عصبي

نوروگليهاي مركزي

و...

فصل پنجم: دستگاه گردش خون و لنف

رگهاي خوني

انواع سرخرگ ها

شريانچه

مویرگ

سينوزوئيد

سياهرگها

پشت مويرگها

وريدچه

سياهرگهاي متوسط و كوچك

رگهاي لنفي

و...

فصل ششم: دستگاه لنفاوی

اعضاي دستگاه لنفاوي

عقده لنفاوی

طحال

تیموس

لوزه ها

و...

فصل هفتم: دستگاه محافظ بدن (پوست و ضمايم آن)

پوست

اپیدرمیس

سلولهاي اپيدرميس

درمیس

هيپودرميس

ضمايم پوست

مو

و...

فصل هشتم: دستگاه گوارش

دهان

زبان

دندان

ساختمان كلي لوله گوارش

مری

معده

روده کوچک

و...

فصل نهم: دستگاه تنفس

ناحیه هوایی

حفره بینی

بخش تنفسي

بخش بويايي

حلق

حنجره

شش ها

و...

فصل دهم: دستگاه ادراری

کلیه

نفرون

كلافة خوني و كپسول بومن

لولة پيچيدة نزديك

لولة پيچيدة دور

قوس هنله

و...

فصل یازدهم: دستگاه تناسلی نر

مجاری خروجی

غددي كه در مسير خروج اسپرم وجود دارند

اجزاء دستگاه توليد مثل نر

بیضه

لوله‌ هاي مني‌ساز

بافت بينابيني

و...

فصل دوازدهم: دستگاه تناسلی ماده

اعضای دستگاه تولید مثل ماده

تخمدان

فوليكولهاي تخمداني

تخمك‌ گذاري

جسم زرد

اثر هورمون برروي تخمدان

اویداکت

ديوارة اويداكت

رحم

آندومتريوم

و...

فصل سیزدهم: دستگاه غده‌ هاي درون ريز

هیپوفیز

لوب پيشين

بازوفیل ها

وظايف هورمونهاي اصلي لوب پيشين

بخش میانی

لوب پسین

تیروئید

و...

فصل چهاردهم: دستگاه عصبی

مغز

مخچه

مخ

گيرنده‌ هاي حسي

و...

فصل پانزدهم: چشم و گوش

چشم

لایه قرنیه

لایه مشیمیه

شبکیه

اطاقهاي چشم

صلبیه

و...