مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه مشهور به مصباح‌الهدایه (به معنی چراغ راهنما) کتاب مهم عرفانی از عزالدین محمود کاشانی که صاحب‌نظران زیادی بر آن شرح نوشته یا براساس آن، آموزه‌های عرفانی مکاتب عرفانی نظری یا سلوک عملی شکل گرفته است.

باب‌ها و فصل‌های کتاب

کتاب مصباح‌الهدایه مشتمل بر ده باب است و هر بابی ده فصل دارد که در مجموع یکصد فصل دارد. ابواب دهگانهٔ کتاب عبارت‌اند از:

«اعتقادات، علوم، معارف، اصطلاحات صوفیان، مستحسنات متصوفه، آداب، اعمال، اخلاق، مقامات، احوال»

به طوری که از فهرست مطالب و باب‌ها و فصل‌های کتاب مشخص است، نگارنده در این کتاب از نخستین پایه دین که اعتقاد به وجود خالق و توحید است، تا آخرین مقام و منزل سالکان که مرتبه فنا فی الله و بقا بالله و حال اتصال است، تمام مراحل را به همراه مسایل اعتقادی و اصول و فروع دین و آداب و رسوم، شرح داده، که در نوع خود در میان کتب فارسی قدیم، همتا ندارد.

این کتاب توسط جلال‌الدین همایی در سال ۱۳۲۵ خورشیدی تصحیح شده است.

هم چنین این کتاب را عماد فقیه کرمانی شاعر مشهور، در اثرش طریقت نامه در حدود ۲۷۷۰ بیت، به نظم درآورده است.

نسخه قدیم صحیحی از طریقت نامه به خط عبدالحق بن محمدبن خلیل معروف به رضی قزوینی در بغداد (در تاریخ ۷۹۴ ق) نوشته شده و در کتابخانه مجلس شورای ملی موجود است و با این بیت آغاز می‌شود:

و در این بیت به نام کتاب تصریح می‌کند.

این مثنوی را عماد فقیه کرمانی در حدود چهل سالگی به نام امیر مبارزالدین محمدبن مظفر (۷۶۵–۷۱۳ ق) سروده است.

در مقدمه این منظومه تصریح می‌کند که مصباح الهدایه را نظم کرده و از عوارف المعارف و کتاب التعرف لمذهب التصوف مطالبی بر آن افزوده و منظومه خود را همچون مصباح الهدایه به ۵ باب و هر بابی ده فصل مرتب ساخته است.

 

فهرست مطالب:

تاریخ علمی و ادبی هر ملت

تصحیح و احیای آثار ادبی گذشتگان

اساس و مبنای علوم ادبی

چرا کار تصحیح از تألیف دشوارتر است؟

مؤلف کتاب مصباح الهدایه

درباره عزالدین محمود کاشانی

شیخ عزالدین محمود و کتاب عوارف المعارف

اشعار فارسی عزالدین محمود کاشانی

یکی از رباعیات عزالدین محمود کاشانی

دانش و معلومات عزالدین محمود کاشانی

تألیفات عزالدین محمود کاشانی

درباره قصیده ابن فارض

مطلع قصیده ابن فارض

درباره شرح قصیده تائیه از عزالدین محمود کاشانی

شیوه تنظیم شرح قصیده تالیه عزالدین محمود کاشانی

شرح قصیده تائیه عزالدین محمود کاشانی

كمال الدين عبدالرزاق كاشاني يا عزالدين محمود كاشاني؟

شباهت سبك مصباح الهداية و شرح قصيده تائيه

درباره شيخ شهاب الدين سهروردي مؤلف عوارف المعارف

مولد و مزار شيخ شهاب الدين سهروردي

راههاي انتساب مديران به مشايخ

انواع خرقه

ارتباط شاه نعمه الله ولي و شيخ شهاب الدين سهروردي

عوارف المعارف و مصباح الهدايه

درباره مطالب و محتواي كتاب عوارف المعارف

مآخذ امام محمد غزالي در تأليف كتاب المنقذ من الضلال

از جمله قديمي ترين مؤلفان صوفيه

از مشاهير مؤلفان قديم صوفيه

شیخ ابوالنجیب سهروردی

درباره مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه

قديمي ترين مأخذي كه عبارات مصباح الهدايه در آن نقل شده است

مثنوي طريقت نامه عماد فقيه و مصباح الهدايه

تقسيم بندي مطالب كتاب مصباح الهدايه

عناوين بابهاي كتاب مصباح الهدايه

از جمله محاسن و مزاياي كتاب مصباح الهدايه

شباهت مقدمه مصباح الهدايه با مقدمه كتاب اخلاق ناصري

نخستين كسي كه از مصباح الهدايه اقتباس كرده است

طریقت نامه

روش فكري و اعتقادي و نوع تصوف عزالدين محمود كاشاني

دو مكتب مهم يا دو طريقه بزرگ در تصوف قرن 7 و 8

شرط اساسي تصوف و حقيقت عشق از نظر عزالدين محمود كاشاني

نوشته هاي عزالدين محمود كاشاني در مصباح الهدايه

شيوه نثر و سبك انشاي مصباح الهدايه

نمونه هاي بسيار خوب نثر مسجع در كتاب مصباح الهدايه

موارد دشواري كتاب مصباح الهدايه

نمونه اي از آوردن فعل شرطي بعد از ادوات شرط در كتاب مصباح الهدايه

نمونه ای از فعل استمراری ناقص به سبک انشای قدیم در غیر مورد شرط و تمنّی در کتاب مصباح الهدایه

نمونه ای از آوردن ضمير جمع در مورد شماره کردن اقسام در کتاب مصباح الهدایه

باز آمدن

رکوه

گنجایی

مزاد

مواجید

مشغله

اشعار فارسی در مصباح الهدایه

مآخذ و مصادر مصباح الهدایه

عقیده قشیری درباره اشتقاق کلمه صوفی و تصوف

عقیده ابوریحان بیرونی درباره کلمه صوفی

ارتباط کلمه صوفی با صفّه

ایراد قشیری و سهروردی بر اشتقاق صوفی از صفّه

صوفه

صوفانه

صف

مشهورترین قول در اشتقاق کلمه صوفی

تاریخ تصوف در اسلام

اولین صوفی

نظر سفیان ثوری درباره ابو هاشم صوفی

نظر ابن خلدون درباره ظهور تصوف

چهار ویژگی اولیاء و عرفا از نظر ابن سینا

هدف عالی تصوف

از جمله اعتراضات فقها بر متصوفه

عاجل و آجل

صلّی اللۀ علیه و علی آله الطیبین و اصحابه الطاهرین، طلع فی الخضراء نجم و نجم فی الغبراء طلع

جنید بغدادی

التصوف ان تکون مع اللۀ بلا علاقه

شیخ ابو محمد رویم بن احمد بن رویم

التصوف استرسال النفس مع الحق علی ما یرید

تقلّل

التصوف الدخول فی کل خلق سنّی و الخروج من کل خلق دنی

باع

اصلح اللۀ جنانه و افاض علیه غفرانه

عندیّات

سمعه

در معنی اعتقاد

مساغ

کلّ حزب بما لدیهم فرحون

لا یحمل عطایاهم الاّ مطایاهم

العجز عن درک الا دراک ادراک

توحید علمی

توحید حالی

و مزاجه من تسنیم عیناً یشرب بها المقرّبون

ابوالعباس احمد بن محمد بن سهل بن عطاء آدمی

ابو علی حسن بن علی دقّاق

اسماء و صفات الهی

انس بن مالک

الاستواء معلوم و الکیفیة غیر معقوله و الایمان به واجب و السؤال عنه بدعة

یفعل اللۀ ما یشاء و یحکم ما یرید

کسب

اذا بلغ الکلام الی القدر فامسکوا

صاحب بن عباد

عراقی

الماء يتلون بلون انائه

ابو عبدالرحمن معاذ بن جبل

قطان

حفظت شيئا و غابت عنك اشياء

رائد

و من يك ذافم مر مريض يجد مرا به الماء الزلالا

استطاله

اهل انتصار

تعريف علم

اقسام علم

حظوه

علامت علم نافع

تخوم ارض

علماي ظاهر

هذا غيض من فيض

كتاب قوت القلوب

علم دراست

علم وراثت

علم قيام

علم ضرورت در اصطلاح متصوفه

حافره

عبارت جنيد در باره مقام سعت

و...

 

در این فایل معانی و تعاریف و توضیح عبارات دشوار به کار رفته در کتاب مصباح الهدایه آورده شده است.