جامعه‌شناسی بخشی از علوم اجتماعی و دانش بررسی جامعه (پدیده اجتماعی) است. این رشتهٔ علمی به بررسی جوامع بشری، برهم‌کنش‌های آن‌ها، و فرایندهایی که جوامع را در وضعیت جاری‌شان نگاه داشته یا تغییر می‌دهد می‌پردازد. هدف این حوزهٔ علمی پرداختن به تجزیهٔ جامعه به بخش‌های تشکیل دهنده‌اش مانند انجمن‌ها، نهادها، گروه‌های هم‌جنس، هم‌نژاد، یا هم‌سن، و بررسی نحوهٔ برهم‌کنش فعال این اجزاء با هم‌دیگر است. علاوه بر این‌ها، این علم موضوعاتی مانند طبقه اجتماعی، قشربندی، جنبش اجتماعی، تغییرات اجتماعی و بی‌نظمی‌هایی مانند جرم، انحراف و انقلاب را مورد تحقیق قرار می‌دهد.

از آن‌جا که، در مقایسه با بقیهٔ حیوانات، انسان کمتر تحت تأثیر و کنترل غرایز است، بخش زیادی از رفتارهای او به‌واسطهٔ ساختارهای اجتماعی کنترل می‌شود. این موضوع ضرورت وجود ارگان‌های اجتماعی (از قبیل ارگان‌های اقتصادی، مذهبی، آموزشی، سیاسی، ...) برای مشخص کردن رفتارها و تصمیمات انسان‌ها را نشان می‌دهد. رشتهٔ جامعه‌شناسی به بررسی نحوه‌های تأثیر ارگان‌های اجتماعی بر رفتار انسان‌ها، برهم‌کنش ارگان‌های اجتماعی مختلف با یک‌دیگر، تشکیل، فرسودگی و نابودی آن‌ها می‌پردازد. از آن‌جایی که جامعه‌شناسی به رفتار ما به‌عنوان موجوداتی اجتماعی توجه دارد، زمینهٔ پژوهش آن از واکاوی (تحلیل) تماس‌های کوتاه میان افراد ناشناس در خیابان گرفته تا بررسی روندهای اجتماعی جهانی، همه را دربر می‌گیرد. جامعه‌شناسی، علم شناخت جامعه و همچنین ساختارها، روابط درون آن، نهادهای آن و واقعیت‌های اجتماعی است.

ابن خلدون مؤسس «علمی از تشکیلات اجتماعی» بوده که به آنچه امروزه جامعه‌شناسی خوانده می‌شود شباهت دارد؛ چنانچه برخی از محققین ابن خلدون را پدر جامعه‌شناسی می‌شناسند. بگفتهٔ دانشنامهٔ بریتانیکا جامعه‌شناسی در اواخر قرن ۱۹ میلادی بواسطهٔ کارهای امیل دورکیم در فرانسه،ماکس وبر و گئورگ زیمل در آلمان، رابرت پارک و آلبیون وودبری اسمال در آمریکا ظهور کرد. جامعه‌شناسی در ایران توسط غلامحسین صدیقی (تولد: ۱۲۸۴ هجری خورشیدی) در سال ۱۳۱۷ هجری خورشیدی بنیان نهاده شد.

جامعه‌شناسان از روش‌های مشاهده‌ای مختلف، نظرسنجی و مصاحبه، تحلیل‌های آماری، آزمایش‌های کنترل‌شده، و روش‌های دیگر بهره می‌جویند.

زیررشته‌های جامعه‌شناسی

برای مدت طولانی جامعه‌شناسان به واکاوی تغییرات تاریخی جوامع غربی و تحلیل روابط و وابستگی‌های بین مؤسسات اجتماعی مختلف و ملزومات زندگی اجتماعی مانند اقتصاد، حکومت، خانواده و مذهب می‌پرداختند. به عبارت دیگر، تلاش جامعه‌شناسان ادغام نظریات و داده‌های جمع‌آوری شده و اکتشافات علوم اجتماعی مختلف بود. امروزه این موضوعات در زیررشتهٔ نظریه‌های جامعه‌شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرند. این زیررشته همچنین مفاهیم اصلی زندگی اجتماعی را مورد تحلیل قرار می‌دهد و بر خلاف تحلیل‌های قرن ۱۹ میلادی، تأکید زیادی روی جمع‌آوری داده‌های آماری و تحقیقات میدانی دارد.

نمونه‌هایی از زیر رشته‌های جامعه‌شناسی عبارتند از ازدواج و خانواده، برابری اجتماعی و طبقه‌بندی اجتماعی، روابط نژادی، رفتارهای منحرف، جوامع شهری، و مؤسسات پیچیده.

نظریه‌های جامعه‌شناسی

نظریه‌های جامعه‌شناسی چهارچوب‌هایی نظری هستند که جامعه‌شناسان از آنها برای توضیح و تحلیل فعالیت‌ها، فرایندها و ساختارهای اجتماعی استفاده می‌کنند. نظریه‌های جامعه‌شناسی به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند.

دستهٔ اول نظریاتی هستند که با الهام از روش اتخاذ شده در علوم طبیعی، و با هدف یافتن قوانین جامع حاکم بر اجتماع انسان‌ها ایجاد شد. نظریه‌پردازان در این رشته تلاش دارند که روابط علت و معلولی حاکم بر جوامع انسانی را کشف کنند. قوانین و مدل‌های پیشنهاد شده می‌بایست بگونه‌ای بیان شده باشند که صحت آنها آزمایش پذیر باشد. به عبارت دیگر جمع‌آوری داده‌ها این نظریات را تأیید یا تکذیب بکند. مثال بسیار معروفی از این گونه از نظریات مقاله معروف و تأثیرگذار ماکس وبر دربارهٔ ساختارهای اداری (bureaucracy) می‌باشد. این مقاله شالودهٔ بسیاری از تحقیقات بعدی در این زمینه را بنا نهاد. شاید این روش به روش پیشنهادی پوزیتیوست‌های منطقی نزدیک باشد.

دستهٔ دوم بجای بررسی داده‌های تجربی فرایندهای اجتماعی، مسائل پایه‌ای‌تر و درونی‌تر را مورد بحث قرار می‌دهند. برخی از این مطالعات به خصوص به بررسی «رفتار» و «نظم» می‌پردازند و سعی در پاسخ به سؤالاتی مانند آنچه در زیر آمده می‌کنند: آیا رفتارهای اجتماعی عملگرا و هدف‌گرا هستند یا اینکه توسط ملاحظات زیبایی شناسی، عاطفی و اخلاقی شکل گرفته و هدایت می‌شوند؟ آیا الگوهایی که در رفتارهای اجتماعی مشاهده می‌شود ناشی از کنترلی است که مؤسسات بر اشخاص از طرق اخلاقی یا اعمال زور دارند، یا اینکه ناشی از مذاکرات عملی است که بین افراد مختلف هنگامی که باید تصمیمی لحظه‌ای در شرایط غیرقابل پیش‌بینی شده در زندگی روز مره بگیرند، می‌باشد؟ نظریات در این دسته بر نقش عاطفه در رفتار و نیاز به هماهنگی در ایجاد نظم تأکید دارند.

دستهٔ سوم از نظریات بصورت غیر مستقیم از روش‌های هرمنوتیک سعی در یافتن معانی و قصدهای متونی را می‌کند که در یک جامعه به شهرت رسیده‌اند، و از این طریق و بصورت غیر مستقیم سعی در پاسخ به سؤالات مورد علاقه جامع شناسان می‌کند.

 

فهرست مطالب:

فصل اول: جامعه صنعتي چيست؟

تعريف جامعه شناسي صنعتي

صنعتي شدن

روابط صنعتي

ستيز صنعتي

نظريه هاي مربوط به ستيز صنعتي

نظريه هاي تخصص و همكاري

و...

فصل دوم: مقايسه جوامع از لحاظ ميزان صنعتي بودن

جامعه پيش صنعتي

تعريف جامعه صنعتي

آبر کرومبي: ويژگي هاي جامعه هاي صنعتي

دو نوع نظام اقتصادي جامعه صنعتي

سرمايه داري

انهدام سرمايه داري

تعريف انحصار و انحصار ناقص

و...

فصل سوم: قرون وسطي و ويژگي هاي آن

ويژگي قرون وسطي

ويژگي هاي نظام زمينداري بزرگ

تاريخ قرون وسطي در اروپا

مقايسه شرق و غرب از لحاظ درجه پيشرفت در علم و صنعت در قرون وسطي

و...

فصل چهارم: عصر انقلاباتي كبير

انقلاب صنعتي

سازماندهي جديد توليد

تحليل افزايش توليد اقتصادي

شكفتگي سرمايه داري در انگلستان

تاسيس كارگاهها

انقلاب كشاورزي

جمعيت و انقلاب صنعتي

تاثيرات انقلاب صنعتي

و...

فصل پنجم: كندي رشد؛ موانع اجتماعي رشد سرمايه داري و صنعت در ايران

موانع تبديل شدن ايران به جامعه سرمايه داري

موانع داخلي رشد سرمايه داري در ايران

شيوه توليد شهري

شيوه توليد عشايري و پيامدهاي آن

موانع رشد سرمايه داري در دوران قاجاريه

موانع خارجي

و...

فصل ششم: مديريت صنعتي و رفتار سازماني

ديدگاههاي ساختاري

انقلاب مديريت: مديريت علمي تيلور

نظريه مديريت همگاني: مكتب كلاسيك

چهار ويژگي سازمان از ديدگاه نظريه كلاسيك

ديوانسالاري

نظريه تصميم گيري

و...

فصل هفتم: كار و شغل و قشربندي درجامعه صنعتي

تعريف كار

شغل چيست؟

كاركنان چه كساني هستند؟

معيار قشربندي در جامعه صنعتي

طبقات در جوامع سرمايه داري صنعتي

و...

فصل هشتم: اعتصاب در کشورهاي صنعتي

اعتصاب و تعطيلي کارگاه

تعريف اعتصاب

تعطيلي کارگاه

رسميت يافتن حق اعتصاب

انواع اعتصاب از نظر محتوا

انواع اعتصاب از نظر شکل

علتهاي اعتصاب

و...

فصل نهم: نهادهاي اجتماعي و فرهنگي جامعه صنعتي

خانواده در جامعه صنعتي

ديدگاه توني بيلتون در باره کارکردهاي خانواده

خويشاوندي در جوامع معاصر

ازدواج و طلاق در بريتانيا

دلايل طلاق در بريتانيا

خانواده معاصر و فرزند پروري

و...

فصل دهم: ويژگيهاي رواني جامعه صنعتي

مقايسه ويژگيهاي رواني جامعه قرون وسطي با جامعه صنعتي جديد

علت ويراني سريع اجتماع قرون وسطايي در ايتاليا

ويژگيهاي رواني دوره رنسانس

تفاوت آموزه هاي لوتر با آموزه هاي کليساي کاتوليک

و...

فصل یازدهم: نهادهاي سياسي جامعه صنعتي

دموکراسي صنعتي

سازوکارهاي تحقق دموکراسي

مزد و اهميت آن در دموکراسي

تعريف مزد

تاثير مزد در امور سياسي و اقتصادي و اجتماعي

انواع مزد

و...

فصل دوازدهم: صنعت و امپرياليسم: ويژگي هاي جديد استعمار اقتصادي و فرهنگي

نظم جديد جهاني: صداي پاي امپرياليسم جديد

دلايل بدبيني درباره نظم جديد جهاني

نمونه جهش صنعتي ژاپن

آنتي تز سياست نظم جديد جهاني

و...